Afrique-Occidentale française
Faransi Tlebi Afiriki ( AOF ) tun ye gɔfɛrɛnamanba ye min tun bɛ fara ɲɔgɔn kan jɛkulu kelen kɔnɔ Faransi ka koloni 8 kɔnɔ Afiriki tilebinyanfan fɛ san 1895 ni 1958 cɛ .
A sigira sen kan dakun caman na, a labanna ka Moritani, Senegali, Faransi Sudan (bi Mali ), Gine, Kɔdiwari, Nizɛri, Sanfɛ Volta (bi Burkina Faso ) ani Dahomey (bi Benin ) fara ɲɔgɔn kan. A bonya tun ye kilomɛtɛrɛ kɛrɛnkɛrɛnnen Modèle:Unité ye, o bɛ se ka kɛ Faransi ta ye siɲɛ wolonwula ɲɔgɔn . A faaba tun ye Saint-Louis (Senegal) ye fo san 1902, o kɔfɛ Dakar (Senegal).
Jɛkulu min bɛ se ka suma ni o ye, n’o ye Afrique-Équatoriale Française (AEF) ye, o sigira senkan Cɛma Afiriki san 1910 .
Tariku[yɛlɛma | modifier le wikicode]
Jamanakuntigi kura dɔ, Faransi Tlebi Afiriki, Dabɔra onModèle:Date senegali, Faransi Sudan, Gine ani Côte d'Ivoire dɔrɔn ka jɛkulu fɛ. Faransi Tlebi Afiriki jamanakuntigiba, min fana ye, a daminɛ na, Senegali jamanakuntigi ye, a sigilen bɛ Saint-Louis . A tɔgɔ fɔlɔ ye Jean-Baptiste Chaudié ye . EModèle:Date, senegali banki bɛ kɛ Afiriki tilebinyanfan banki ye . A dabɔra foroba sosiyete dɔ cogo la, a ye nɛɛma sɔrɔ ka bɔ. Banki tun bɔra Saint-Louis kaban ka taa Dakar. San 1902, faaba yɛrɛ bilala Dakar fo ka se federasɔn in tiɲɛni ma. Kabini san 1895, Senegali jamanakuntigi de bɛ Faransi Tlebi Afiriki jamanakuntigiba ka baara fana ta. San wolonwula baara kɛlen kɔfɛ, a jɛlen don ko doni girinya kojugu, o kɔfɛ, o jɔyɔrɔ fila bɛ fara ɲɔgɔn kan. Ernest Roume ye mɔgɔ laban ye min ye o manda fila in fara ɲɔgɔn kan.
san 1903 sariya dɔ ye lakɔliso sigicogo dabɔ Faransi Tlebi Afiriki kɔnɔ ani san 1904 kalanko sɛgɛsɛgɛlikɛlaw ka kulu dɔ dabɔra ani ka dege min bɛna kɛ san 1916 École William Ponty ye San 1904, koloni wɔɔrɔ tun bɛ yen : Senegali, Senegali sanfɛla ani Nizɛri, Moritani, Gine, Côte d'Ivoire, Dahomey . Sɔrɔdasi nɛrɛmaw bilala baara la diɲɛ kɛlɛ fɔlɔ waati la ani san 1917 Blaise Diagne, min sugandira ka kɛ depite ye san 1914, bilala Senegali marifatigiw tali kun na . San 1919, koloni kura min dabɔra Upper Volta ani Togo jamana yamaruyalen nɔrɔla Franse Tlebi Afiriki la. Kolonɛli ka ɲɛtaa taamasyɛn, nɛgɛsira min bɔra Dakar ka taa Nizɛri, o sera Bamakɔ san 1923.
San 1921, jatebɔ dɔ y’a jira ko Modèle:Unité bɔra Faransi Tlebi Afiriki la, Togo tɛ yen ( Modèle:Unité ) [1]
San 1931 Dugukolo kan Kolonɛli jirali min kɛra Bois de Vincennes, o kɛra koba ye min tun laɲinin bɛ ka koloniyali mansamara fanga jira. Angkor batoso sigili sen kan kokura, Faransi Tlebi Afiriki darapo ka kɛlɛbolo ye o ko nafama dɔ ye.Modèle:Référence nécessaire [ ref. wajibiyalen don ] . .
Sɛtanburukalo san 1940, tuma min na Franse Equatorial Afiriki tun ye a bɛɛ lajɛlen lajɛ ka kɛ Faransi kɛlɛbolo ye, Faransi Tlebi Afrika Gofɛrɛnaman Jenerali Pierre Boisson tora kantigiya la Vichy fanga ma ani ka dɛsɛ kɛ jɛkuluw ka sɔrɔdasiw ka jigin cɛsiri la, o kɛra kɔgɔjida kɛlɛ ye min bɛ wele ko Dakar kɛlɛ walima " " . Baarakɛcogo Bagabagali ". ". ". O kɔfɛ san 1942 laban na, Boisson y’a jira k’a bɛ dɛmɛ don Amiral Darlan ma, min tun ye fanga ta Alzeri , jɛkuluw ka jigin kɔfɛ Faransi Worodugu Afiriki [2] . Darlan salen kɔfɛ, Boisson tora Jenerali Giraud ka sigiyɔrɔ la. Giraudist ni Gaullist fanga faralen kɔ Faransi jamana hɔrɔnya jɛkulu kɔnɔ, Faransi Tlebi Afiriki ye ɲɔgɔn lajɛ jenerali de Gaulle kɔfɛ .
Sariyasen dɔ min bɛ tali kɛ baara jagoya banbali la Faransi Tlebi Afiriki kɔnɔ, o dabɔra Fasokanw ka lajɛba fɛ san...Modèle:Date Houphouët-Boigny sariya tɔgɔ la. o san kelen in na , Lamine Gueye sariya bɛ jamanadenya di Faransi tɔnba jamanadenw bɛɛ ma min sigira sen kan sisan, ka Code de l' indigénat ban .
Fɛderasiyɔn in ma jɔ san 1958 Sɛtanburukalo la, jamanadenw ka lajɛba kɔfɛ Faransi jɛkulu nata kan, ani jamanadenw ka maraw ye wote kɛ walasa ka wuli ka kɛ yɛrɛmahɔrɔnya jamanaw ye, fo Gine, min ye wote kɛ yɛrɛmahɔrɔnya kama.
Gine ka yɛrɛmahɔrɔnya san 1958 ani jamana tɔw ta san 1960, o kɛra Franse Tlebi Afrika laban ye. A bonya tùn ye bam Modèle:Unité ye wa a tùn ka ca niModèle:Référence nécessaire miliyɔn 25 ye a bɔli waati la [ ref. wajibiyalen don ] . .
O kɔfɛ, Kɔdiwari, Nizɛri, Vɔlta sanfɛla ani Dahomey ye Union Sahel-Benin ani Conseil de l’Entente sigi senkan min ma mɛn.
Sɔrɔ[yɛlɛma | modifier le wikicode]
San 1930 waatiw la, mɔgɔ 2 dɔrɔn de % jamanadenw bɛ baara kɛ sara kama.
K’a sababu kɛ jatebɔw ye minnu tɛ se ka da u kan caman na, san hakɛ dɔ yɔrɔ fitinin dɔ ye sɔrɔdasi baara kɛ min man di mɔgɔw kosɛbɛ, o min, fɛn wɛrɛw cɛma, ye baarakɛjɛkuluw di foroba nafa porozɛw ma
Sɛnɛko siratigɛ la[yɛlɛma | modifier le wikicode]
Franse Tlebi Afiriki sɔrɔko bɛ tali kɛ kosɛbɛ sɛnɛko siratigɛ la, min kɔnɔ dugukolonɔn sɛnɛni jɔyɔrɔ tun bɛ ka bonya kabini san 1920, o kɔfɛ san 1930, ani a ye nafa sɔrɔ sɔngɔba la kosɛbɛ Diɲɛ Kɛlɛba Filanan waati la.
Minɛko baarakɛyɔrɔ[yɛlɛma | modifier le wikicode]
Kɛlɛw ni ɲɔgɔn cɛ waati la, dugukoloko sɛgɛsɛgɛli ani minɛnko yiriwali Franse Tlebi Afiriki la, o tun bɛ kɔfɛ kosɛbɛ Angilɛw ka maraw la o mara kelen kɔnɔ. Faransi ka tɔn si tun tɛ yen min tun bɛ se walima min tun b’a fɛ ka ɲinini ni minɛnko ɲɛnabɔ nin mara in kɔnɔ min ma dɔn kosɛbɛ ani min ka minɛnw man ɲi.
O bɛɛ n’a ta, dugukoloko dɔnnikɛla dɔw, i n’a fɔ Jean Malavoy walima Fernand Blondel, tun ye hakilinaw Changé dɔɔnin, u kɛlen ka dugubaw kɔnɔ jagokɛlaw diyabɔ Mansamara yɔrɔ in ka nafoloba min bɛ sɔrɔ fɛnɲɛnamafagalanw na. Ka fara o kan, kabini san 1930 cɛmancɛ la, kɛlɛ wɛrɛ jigiya kɛra sababu ye ka nafa dɔɔnin lakunu o koloni ninnu nafolo la. Nka san 1939 mobilizasiyɔn ye dan sigi min ka kan ka wele ko minɛnko ɲinini cɛsiri waati Faransi Tlebi Afiriki. Kalan cidenyabaarakɛlaw tiɲɛna, minɛnw bilala walima u seginna u ka jamana na.
San 1939, AOF ka sanu bɔli sera nɛgɛ kilo Modèle:Unité, a fanba bɔra aluvium nafabɔli la ni sanu panni laadala fɛɛrɛw ye Kot divoire, Faransi Sudan ani kɛrɛnkɛrɛnnenya la Sanfɛ
Gine bɛ diamant dilan kabini san 1936. San fila ka kɔn o ɲɛ, ɲininikɛla dɔ tun ye kabakurun fɔlɔ sɔrɔ Makona baji da la. O fɛn dilanni fanba bɔra Macenta, Gine Sanfɛla la, yɔrɔ min na Gine ɲinini ni minɛnko tɔn (SOGUINEX), n’o ye Faransi-British baarakɛda ye, o ye baara kɛ ni sɛnɛfɛnw bilayɔrɔw bɛɛ ye. 10 fo 15 dɔrɔn % ka bɔ san kɔnɔ sɛnɛfɛnw na Modèle:Unité, minnu tun bɛ ci Angletɛri, olu tun ye biyew ye ; a tɔ tun bɛ kɛ izini baara kama.
Ilmenite, min ye titaniyɔmu minɛn nafama ye ani, ka dɔgɔya, nɛgɛ, o fɔra ka bɔ Senegali kɔgɔjida la kabini san 1931. Titaniyɔmu bɔli cɛncɛn nɛrɛmaw la kɔgɔjida la, o tun ka nɔgɔn kosɛbɛ wa a bɔli sera Modèle:Unité ma san 1939.
nɛgɛ sɔrɔli fɔlɔ minnu kɛra Kaloum gun kan Gine jamana na, olu daminɛna Modèle:S . Sɛgɛsɛgɛli kɛra san 1930 waatiw la, o tun ye dancɛ kɛ kabakurunbɔyɔrɔ la, min tun bɛ kilomɛtɛrɛ Modèle:Unité ni kɔ bɔ Conakry dugu la ka se Kakoulima massif sen ma. Nafolo jatera ka kɛ tɔni Modèle:Unité ye, nɛgɛ hakɛ ye 52 ye %. O jidagayɔrɔ in jɔyɔrɔ min bɛ kɔgɔjida la, n’o ka surun kɔgɔjida la, o y’a to a kɛra sababu ye ka fɛnɲɛnamafagalan in bɔ nɔgɔya la, ni minɛnw tun bɛ Conakry kurunboli yɔrɔ la nɛgɛsira fɛ.
Loos gunw bɛ kɛ gunw ye minnu bɛ Kaloum gun kɛrɛfɛ. Ameriki ka tɔn dɔ ye ɲinini min kɛ san 1920 waatiw la, o kɛra sababu ye ka bokisiti sɔrɔyɔrɔw sɔrɔ, minnu maralenw tun bɛ se tɔni Modèle:Unité ma, ni alumina hakɛ ye 53 ye %. Nafa sɔrɔli yamaruya tun dira Compagnie des Bauxites du Midi ma kabini san 1932, nka san 1940, o laban in tun ma se ka baara wajibiyalen kɛ.
Sani diɲɛ kɛlɛba filanan ka kɛ, Service des Mines ka kuluw ye Moritani jamana ka nafolomafɛnw jira . Fort-Gouraud, o minɛn in tun bɛ hematite cogo la ni nɛgɛ hakɛ bɛ se 69 ma % ani nafolo maralenw jatera ka tɛmɛ tɔni Modèle:Unité kan. Ka fara o kan, Akjoujt ye fɛnɲɛnamafagalan suguya caman dilan kabini san ba caman. San 1931 yɛrɛ la, Jean Malavoy tun ye nɛgɛ jirali kofɔ o mara kɔnɔ. Delineation drilling san 1941 y’a jira ko a bɛ sɔrɔ tɔni Modèle:Unité sulfure min kɔnɔ, nɛgɛ tɔni Modèle:Unité ani sanu ni nɛgɛ hakɛ ma ɲɛfɔ. Nka kabini a daminɛ na, Moritani porozɛw nana ni gɛlɛya ye min ye ka sɛnɛfɛnw bila jamana kɔkan. Tiɲɛ na, minɛnko kurunbonkariyɔrɔ min tun ka surun Fort Gouraud la, o tun ye Villa-Cisneros ye min bɛ Ɛsipaɲi Sahara . A tun bɛna kɛ wajibi ye ka nɛgɛso kilomɛtɛrɛ Modèle:Unité jɔ walasa ka Rio de Oro tɛmɛ, o kɔfɛ, ka ji jugu kurunbonkariyɔrɔ dɔ da ex nihilo Nouakchott walima Port-Étienne walasa ka jago kɛ ka taa ni a ye. Ka fara o kan, gɛlɛyaw tun bɛ ji ni kuran na.
- ↑ M. Fallex et A. Mairey, La France et ses colonies (classe de première), Delagrave, 1926.
- ↑ Pierre Montagnon, La France coloniale, tome 2, Pygmalion-Gérard Watelet, 1990, pages 60-63.